อย่าปล่อยให้เด็กเป็น 'รถเบรกแตก'

ทักษะควบคุมตนเอง คือเบรกสำคัญของเด็ก เริ่มสอนวันนี้...เพื่อให้เขาไปได้ไกลในวันหน้า

ปัจจุบันมีสถาบันเสริมทักษะและผลิตภัณฑ์เพื่อพัฒนาการเด็กเกิดขึ้นมากมาย รวมถึงข้าวของเครื่องใช้ที่ระบุสรรพคุณว่าช่วยส่งเสริมพัฒนาร่างกายและสมอง ซึ่งเข้าถึงได้ง่าย

พ่อแม่ผู้ปกครองหลายคน ถ้าเลือกได้ คงอยากให้ลูกหลานของตนพัฒนาได้เร็วกว่าค่าเฉลี่ย แต่ การพัฒนาได้เร็ว ไม่สามารถรับประกันได้ว่าเด็กจะพัฒนาไปได้ไกล หากขาดพื้นฐานทักษะชีวิตที่เรียกว่า “การควบคุมกำกับตนเอง” (Inhibitory Control) ซึ่งเป็นทักษะสำคัญที่ช่วยให้เด็กแสดงพฤติกรรมอย่างเหมาะสมกับสถานการณ์ ไม่ทำให้ตนเองหรือผู้อื่นเดือดร้อน และสามารถกำกับตนเองให้เดินไปถึงเป้าหมายได้

ถ้าเปรียบตัวเด็กเป็นรถคันหนึ่ง ทักษะนี้ก็เปรียบเสมือน “เบรก” แม้รถจะวิ่งเร็วแค่ไหน แต่หากไม่มีเบรก ย่อมตกเหวหรือชนบางสิ่งในที่สุด เพราะฉะนั้น การเสริมสร้างพัฒนาการด้านร่างกาย สติปัญญา หรือวิชาการ ควรเดินควบคู่กับการปลูกฝัง “การควบคุมกำกับตนเอง” เสมอ

🌱 การพัฒนาทักษะควบคุมกำกับตนเองเริ่มได้เมื่อ...

1. เด็กมีความมั่นคงทางใจจากครอบครัว ได้รับเวลาคุณภาพจากพ่อแม่ ทั้งการเล่น อ่านนิทาน กอด หอม และทำกิจกรรมร่วมกัน
2. เด็กสามารถควบคุมร่างกายของตนเองได้ระดับหนึ่ง เช่น วางแผนการเคลื่อนไหว, ควบคุมการขับถ่าย, พูดสื่อสารความต้องการได้

หากสองข้อนี้ยังไม่เกิดขึ้น อย่าเพิ่งคาดหวังการควบคุมตนเองในเชิงพฤติกรรมหรืออารมณ์ เพราะพื้นฐานภายในยังไม่พร้อม เด็กส่วนใหญ่จะเริ่มพัฒนาทักษะนี้ได้ราวอายุ 3 ปีขึ้นไป

● บทความที่เกี่ยวข้อง : บอกล่วงหน้า อย่าแบไต๋ ลูกได้ควบคุม

✏️ เริ่มต้นอย่างง่ายด้วยกิจวัตรประจำวัน

ฝึกให้เด็กทำสิ่งต่าง ๆ ด้วยตนเอง เช่น ตื่นนอน ล้างหน้า แปรงฟัน อาบน้ำ แต่งตัว กินข้าว ใส่รองเท้า ถือกระเป๋าไปโรงเรียน แม้จะยังทำได้ไม่ดี ไม่สะอาด ไม่เรียบร้อย ก็ไม่เป็นไร ขอเพียงเขาได้ “ลงมือทำเอง” ผู้ใหญ่สามารถสอนซ้ำได้อีก แต่ขอให้งดช่วยในสิ่งที่เขาเคยทำได้แล้ว ไม่อุ้ม ถ้าเดินได้ ไม่ทำแทน ถ้าเคยทำเองได้

❶. มอบหมายหน้าที่เล็ก ๆ ตามวัย

• เด็กเล็ก: เช็ดโต๊ะ ล้างแก้วหลังอาหาร รดน้ำต้นไม้ ให้อาหารสัตว์
• เด็กโต: จัดของ เตรียมกระเป๋า ช่วยซื้อของ เก็บของเล่นเอง

ส่งเสริมให้เขาควบคุมตัวเองเพื่อทำหน้าที่จนเสร็จ โดยมีเป้าหมายที่ชัดเจน เช่น หากอยากได้ของเล่น อาจให้ทำงานบ้านสะสมเงินเอง ไม่ให้ในทันที เพราะการ “ได้มาด้วยความพยายาม” จะทำให้เด็กภูมิใจและเห็นคุณค่า

❷. ฝึกวางแผนและรู้จักตารางเวลา

ให้เด็กเรียนรู้ว่าในแต่ละวันเขาต้องทำอะไร เวลาไหน เด็กที่รู้และเคารพกิจวัตรประจำวัน จะค่อย ๆ เรียนรู้การควบคุมตนเองโดยธรรมชาติ

❸. อย่าลืมให้เด็กได้เล่นอย่างเพียงพอ

การเล่นอย่างอิสระ เช่น เล่นทราย วิ่งเล่น เล่นน้ำ หรือเล่นกับพ่อแม่ ช่วยระบายพลัง และทำให้เด็กพร้อมควบคุมอารมณ์ตัวเองได้ดีขึ้น เด็กที่ไม่ได้เล่นมักจะระเบิดพลังในเวลาที่ไม่เหมาะสม

“การควบคุมกำกับตนเอง” ไม่ใช่ทักษะที่สอนกันข้ามคืน ต้องค่อย ๆ ปลูกฝัง ท่ามกลางความรัก ความมั่นคง และความเข้าใจ แม้บางครั้งจะเหนื่อย แต่ดอกผลของมันจะทำให้พ่อแม่ยิ้มได้อย่างภาคภูมิใจ อย่าเร่งให้ลูกเรียนรู้เร็ว แต่อย่าลืมปลูกฝังทักษะที่ทำให้เขา “เดินทางได้อย่างปลอดภัย”

...“ไปช้า ๆ ไปอย่างมั่นคง ไปจนสุดทาง”...

✱ ติดตามข่าวสารและกิจกรรม Thai PBS Kids ได้ทาง Website | Facebook | Youtube | LINE Official ✱